Pod koniec ubiegłego roku nakładem Wydawnictwa Naukowego
Uniwersytetu Szczecińskiego ukazała się książka „Trzy światy średniowiecza”,
której celem jest – jak napisał autor we wstępie - „przedstawienie
kulturotwórczej roli reliktów wczesnośredniowiecznych grodów pierścieniowych i
późnośredniowiecznych warownych siedzib rycerskich z obszaru powiatu
górowskiego”. Publikacja jest ilustrowana zdjęciami i obrazami wrocławskiego
artysty Dariusza Bufnala; ma wręcz charakter albumowy.
Autor książki – Grzegorz Kiarszys – po ukończeniu Liceum
Ogólnokształcącego w Górze (historii uczył go Benedykt Stryganek) studiował w
latach 1999-2004 archeologię w Instytucie Prahistorii Uniwersytetu im. Adama
Mickiewicza. Obronił pracę magisterską „Społeczne konstruowanie i organizacja
przestrzeni we wczesnym średniowieczu na przykładzie mikroregionu Krzywiń”. Od
2004 r. podjął studia doktoranckie na UAM. W 2010 r. obronił pracę „Kulturowy
charakter czasu i przestrzeni. Analiza średniowiecznego i wczesnorenesansowego
elitarnego budownictwa mieszkalnego i obronnego w Irlandii”. Od października
2011 r. jest zatrudniony na stanowisku adiunkta w Katedrze Archeologii
Uniwersytetu Szczecińskiego.
Był zatrudniony w 2005 r. jako specjalista do spraw
archeologii i ochrony dziedzictwa kulturowego w polskiej strefie
odpowiedzialności w Iraku. Uczestniczył w wykopaliskach archeologicznych w
Irlandii i w Polsce (na Dolnym Śląsku i Ziemi Lubuskiej) oraz przy badaniach
archeologicznych wyprzedzających budowę metra w Kopenhadze.
Zajmował się realizacją projektu „Osady obronne w
krajobrazie kulturowym powiatu górowskiego”, który został sfinansowany ze
środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego przyznanych przez
Narodowy Instytut Dziedzictwa w ramach programu „Dziedzictwo kulturowe”. W
swoich badaniach wykorzystywał metody nieinwazyjne, źródła kartograficzne i
historyczne oraz archiwalną dokumentację pochodzącą z badań archeologicznych.
12 lutego Grzegorzy Kiarszys spotkał się w Bibliotece
Miejskiej w Górze z czytelnikami swojej książki „Trzy światy średniowiecza”.
Organizatorką spotkania była dyrektora biblioteki Danuta Biernacka, jego
koleżanka z ławy szkolnej. Przedstawił on w dużym skrócie zawartość swej
książki.
W publikacji tej uporządkował historię średniowiecznych
warowni z powiatu górowskiego wg trzech etapów odpowiadającym trzem ówczesnym
systemom społeczno-politycznym: okres plemienny, czas państwa piastowskiego i
późne średniowiecze.
We wczesnym średniowieczu na naszym terenie bytowali
Dziadoszanie. Z tego okresu zachowały się pozostałości pięciu grodów:
Bartodzieje, Chróścina, Kruszyniec, Lipowiec i Lubiel. Dwa – w Niechlowie i w
Osetnie Małym – w nieznanych okolicznościach już w czasach nowożytnych zostały
zniszczone. Były to centra osadnicze a teren podgrodzia jako miejsce wieców,
pełniły też ważną rolę w ówczesnej gospodarce jako miejsce miejsca targowe.
Wraz z
wejściem Śląska w obręb monarchii piastowskiej (koniec X w.) i z nastaniem
władzy książęcej wszystkie grody plemienne porzucono. Grody w Chróścinie,
Lipowcu i Kruszyńcu uległy spaleniu, z braku informacji nie wiemy co się stało
z w Bartodziejach i Lipowcu. Nigdy ich nie odbudowano. Wówczas na terenie
Śląska istniały grody państwowe, jednym z nich był Sądowel.
Pod koniec
XIII w. zaczęły tracić znacznie grody książęce, w tym Sądowel. Feudalizacja
społeczeństwa i przenoszenia zachodnich wzorów kulturowych przez obce rycerstwo
upowszechniło powstawanie warownych rezydencji mieszkalnych noszących nazwę
gródków stożkowych, grodzisk lub dworzysk. Jest stożkowy nasyp ziemny
obwiedziony fosą z wieżą mieszkalną. G. Kiarszys odnotowuje istnienie takich
budowli w następujących miejscowościach: Bełcz Mały (dwa), Chróścina, Łagiszyn,
Ostrawa, Polanowiec, Ryczeń (własność książęca), Sądowel (prawdopodobnie własność
książęca), Wierzowice Wielkie i Żuchlów. Większość tych siedzib rycerskich
zniszczono, głównie w wyników pożarów. Wiemy jedynie, że na pewno w 1480 r.
książę Jan Szalony spalił gródek w Żuchlowie.
Swe wystąpienie G. Kiarszys dopełnił informacjami o
średniowiecznych formach myślenia magicznego. Książka w sposób wyczerpujący
omawia wszystkie przez niego poruszone zagadnienia oraz skrótowo przedstawia
nieinwazyjne badania archeologiczne. Niekoniecznie trzeba kopać w ziemi, można
np. z samolotu skanować laserowo teren powiatu górowskiego, a potem napisać
książkę „Trzy światy średniowiecza”.
Dzięki autorowi, który nieodpłatnie ją przekazał, jest
dostępne w bibliotekach powiatu górowskiego. Wg mnie stanowi fascynującą
lekturę. Przeczytałem ją w dwa wieczory. Każda osoba zainteresowana
przeszłością powiatu górowskiego powinna ją przeczytać a nawet wzbogacić swą
regionalną biblioteczkę.
Na zakończenie wystąpienia Grzegorza Kiarszysa sekretarz
gminy Góra Tadeusz Otto w imieniu pani burmistrz Ireny Krzyszkiewicz
podziękował za spotkanie i wręczył drobny pamiątkowy upominek. Po nim kwiatami
podziękowała Danuta Biernacka, dyrektorka Biblioteki Miejskiej.
Padło kilka pytań i G. Kiarszys złożył wiele autografów.
Spytałem się, czy jeszcze będzie się zajmował przeszłością powiatu górowskiego.
Na razie nie, ale przyszłości powróci do tego tematu. Czekamy!
